Ein arv til å gøyme
Eg ser henne for meg, der ho går mot talarstolen som er pynta med bjørkelauv og norske flagg. Ho haltar litt når ho går. Rank likevel, og i bunad. Sunnfjord-bunad med grønt liv. Eg hugsar ikkje kva ho sa. Berre kjensla hugsar eg, av at det var viktig og at eg måtte høyre etter og prøve å forstå.
Eg vaks opp i nedste delen av grenda Svidal. På Berg budde Ingrid, Jenny og Signy. I minna frå barndomen kan eg gå inn i det grøne huset og sette meg ved kjøkenbordet, slik eg gjorde når eg var der på besøk. For barndomen vår i denne grenda var slik, at vi gjekk på besøk til dei gamle. Ofte hadde vi sjølvsagt eit ærend, som at vi skulle selje lodd eller julehefte. Men det er ikkje loddsalet eg hugsar. Det er menneska og forteljingane.
Helga på Seljebakken fortalde så levande om då dei tyske soldatane leita etter dessertørar på setra vår at eg heilt gløymde at eg skulle på korpsøving og kom alt for seint. Om kor redde dei vart, støylsjentene, då det blinka i svarte støvlar i sola ovanfor kvileplassen på Reset. Kor dei sprang med mjølkespannet nedover bakkane.
Det stod ein skummel tysk soldat med svarte, høge støvlar i klesskåpet på soverommet mitt i årevis etter dette.
Torvald og Nikka på Plassen hadde andre historier på lur. Nikka sat på eit særeige vis og rugga på stolen når ho fortalde. Framover og bakover medan ho laga ein tenksam, sukkande lyd. Så kom det: -Eg hugsar den juletrefesten då tanta di kom med den nye kjærasten sin i grendehuset. Spelemannen frå Paulen. Du og du for eit flott par! Å, det skulle du ha sett! Men det gjekk ikkje, det visste vi. Det kom ikkje til å gå. Så vart ho stille att. Og eg sprang heim, rett inn til besta og bestefaren. Men dette ville dei ikkje fortelje meg noko om. Dette fekk eg spørje om når eg vart vaksen nok til å forstå, sa dei.
Kor tid vert ein vaksen nok til å forstå? No er dei borte. No kan eg ikkje spørje dei lenger.
Ikkje om kjærasten til tanta mi, ikkje om noko.
Men eg ser spora etter dei, og dei endå før. Strekane for korntønner i kledninga på løa, murane i beitet der det var åkrar for rug, bygg, havre. Tuftene etter slåtteløene i utmarka. Kistene med amerikabrev i gamlefjøsen.
Og eg tenkjer at dei har lært meg å forstå, ikkje så mykje gjennom det dei har sagt, men gjennom det dei har gjort. Gjennom liva dei levde, verdiane dei verna om.
Slik ei lita, låghalt, gammal dame kunne gå til talarstolen som ei dronning og fylle rommet med høgtid og alvor på grunnlovsdagen.
For eg forstod at ho snakka om noko viktig. At ho brukte tida si på noko viktig. Dei små kyrne på bøen hennar var annleis enn våre. Men så fine! Og så forskjellige.
Så fanst det likevel eit samband. Nokon å spørje. Nokon som er her. Då Nils Drabløs sette seg ved stovebordet mitt etter å ha lete tre fjordkviger inn i fjøsen min i fjor haust, var det ei høgtidsstund.
Den same kjensla kom krypande, som om eg sat ved kjøkenbordet på Berg eller under talarstolen i Borgja. Eit venleg og klokt menneske som kunne skilje det vesentlege frå det som betyr mindre. Eg må berre prøve å forstå. No er eg vaksen nok. Det er mi tid, no.
Lat oss ikkje forfederne gløyma
under alt som me venda og snu
for dei gav oss ein arv til å gøyma
han er større enn mange vil tru.
(Ivar Aasen)
Knut Utler 